کیست های تخمدانی کیسه های محتوی مایع یا ماده نیمه جامد می باشند که در داخل و یا در سطح تخمدان وجود دارند . تخمدان ها دو ارگان جنسی دوطرفه –هر یک به اندازه و به شکل یک بادام –هستند که در دو دو طرف رحم قرار دارند. تخمک در درون تخمدان تشکیل و بالغ می شود؛ و در سیکل های ماهانه در طول سالهای باروری از تخمدان آزاد می شود .

بسیاری از زنان در طول زندگی خود کیست های تخمدانی دارند. اکثر کیست های تخمدانی ناراحتی بسیارجزئی ایجاد میکنند و بی ضرر هستند. اکثریت آنها بدون درمان، در طول چند ماه ناپدید می شوند .

به هر جهت گاهی اوقات این کیست ها –به ویژه آنهایی که پاره شده اند –مشکلات جدی ایجاد می کنند . بهترین راه برای حفظ سلامتی تان شناخت علائم و نوع کیست تخمدانی است چرا که می تواند نشانه ای از یک مشکل و بیماری جدی تر باشد ، معاینات منظم اندام های  تناسلی نیز کمک کننده است . 

نشانه ها:

به طور طبیعی هرماه در تخمدان ها ساختارهای شبه کیستی به نام فولیکول رشد می کند. فولیکول ها هورمون های استروژن و پروژسترون تولید می کنند و در زمان تخمک گذاری تخمک را رها می سازند .

گاهی اوقات یک فولیکول طبیعی همچنان به رشد خود ادامه میدهد. زمانیکه این اتفاق می افتد به عنوان کیست کارکردی شناخته میشود بدین معنا که این نوع کیست در طول عملکرد نرمال سیکل قاعدگی ایجاد شده است. دو نوع کیست کارکردی وجود دارد :

• کیست فولیکولی. غده هیپوفیز مغز در اواسط سیکل قاعدگی، جریانی از هورمون LH آزاد می کند که سیگنال رهاسازی تخمک را به فولیکول مخابره می کند . زمانیکه همه چیز طبق برنامه باشد، تخمک به بیرون از فولکول خود پرتاب می شود و سفر خود را در طول لوله فالوپ در جستجوی اسپرم و بارورشدن شروع می کند. کیست فولیکولی زمانی ایجاد می شود که جریان LHوجود نداشته باشد.  نتیجه فولیکولی خواهد بود که پاره نشده و تخمک خود را رها نمی کند در عوض رشد می کند و تبدیل به کیست می شود. معمولاً کیست های فولیکولی بی خطر هستند و به ندرت منجر به درد می شوند و به خودی خود در طول 2 یا 3 سیکل قاعدگی ناپدید شده و از بین می روند .

• کیست جسم زرد. زمانیکه  LH جریان پیدا می کند و تخمک رها می شود، فولیکول پاره شده شروع به تولید مقادیر زیادی استروژن و پروژسترون در جهت آماده سازی برای بارداری می کند. این فولیکول تغییر یافته هم اکنون جسم زرد نامیده می شود. گاهی اوقات راه خروج تخمک باز نیست که منجر به جمع شدن مایع درون فولیکولی می شود که خود منتهی به تبدیل جسم زرد به کیست می گردد . اگرچه معمولاً این کیست به خودی خود بعد از چند هفته از بین می رود ولیکن ضخامت آن می تواند تقریباً تا 4 اینچ افزایش پیدا کند. این امکان وجود دارد که خونریزی درون کیست وجود داشته باشد یا اینکه کیست منجر به چرخش تخمدان شده و خونرسانی به آن قطع شود و درد شکمی یا رحمی ایجاد گردد. چنانچه کیست با خون پُر شود امکان پارگی آن و درنتیجه خونریزی داخلی و درد ناگهانی و شدید وجود خواهد داشت. داروی باروری به نام کلومیفن (کلومید یا سروفن ) که برای تحریک تخمک گذاری استفاده می شود ریسک تشکیل کیست جسم زرد در بعد از تخمک گذاری را  افرایش می دهد. این نوع کیست ها نتایج بارداری را تهدید نمی کنند و از وقوع آن جلوگیری نمی کنند . 
• علت

تنها با تکیه بر علائم نمی توان تشخیص کیست تخمدان را داد. در حقیقت این امکان وجود دارد که فردی مبتلا به کیست تخمدان باشد و هیچ علائمی نداشته باشد. علائم کیست تخمدان می توانند شبیه به علائم شرایط دیگری همچون آندومتریوز، بیماری التهاب لگن، بارداری خارج از رحم و یا سرطان تخمدان باشند. حتی آپاندیسیت و التهاب دیورتیکول هم می توانند علائم و نشانه هایی مشابه با کیست تخمدان پاره شده داشته باشند .

همچنان بسیار حائز اهمیت است که مراقب هر نوع علائم یا تغییری در بدن خود باشید و بدانید که کدام دسته از علائم، جدی و خطرناک محسوب میشوند. چنانچه مبتلا به کیست تخمدانی باشید احتمال تجربه علایم و نشانه های زیر در شما وجود دارد :

• بی نظمی سیکل های قاعدگی

• درد در ناحیه لگن –یک درد پیوسته و همیشگی یا متناوب که به قسمت تحتانی کمر و ران ها منتشر می شود .

• درد لگنی کوتاه مدت قبل از شروع پریود و یا قبل از اتمام پریود

• درد در حین رابطه جنسی (مقاربت دردناک)

• درد در حین دفع مدفوع و یا احساس فشار در روده ها

• تهوع ، استفراغ یا حساسیت سینه ها شبیه به حالت دوران بارداری

• احساس پُری و سنگینی در شکم

• احساس فشار در ناحیه مقعد و مثانه –عدم تخلیه کامل مثانه .

• آمادگي براي مراجعه به پزشك:

اولین ویزیت شما می تواند با یک پزشک عمومی و یا یک متخصص بیماری های زنان باشد .

از آنجایی که وقت جلسه ویزیت کوتاه است، و به خاطر آوردن تمامی سوالاتی که مدنظرتان می باشد کار مشکلی است، ایده خوبی است که از قبل برای این جلسه آمادگی کسب کنید تا بهترین بهره را از این جلسه کوتاه ببرید.

اقداماتی که شما باید انجام دهید

• علائم و نشانه هایی را که تجربه می کنید یادداشت نمایید. منظور تمامی علائم تان می باشد حتی آن دسته از علائمی که به نظرتان غیر مرتبط با علت تشکیل جلسه ویزیت می باشد .

• لیستی از تمامی داروها و مکمل های ویتامینی دریافتی خود تهیه کنید. دوز آنها و تکرر مصرف آنها را نیز یادداشت نمایید .

• در صورت امکان یکی از دوستان نزدیک و یا اعضای خانواده خود را به همراه ببرید. در جلسه ویزیت اطلاعات زیادی برای شما مطرح خواهد شد و به خاطر سپردن تمامی این اطلاعات کار سختی است .

• یک دفترچه یادداشت به همراه داشته باشید. برای نوشتن اطلاعات مهم مطرح شده در طول جلسه ویزیت از این دفترچه استفاده کنید .

• لیستی از سوالات خود تهیه کنید. سوالات را به ترتیب اهمیت لیست کنید تا در صورت تمام شدن وقت، جواب مهم ترین آنها را گرفته باشید .

برخی از سوالات پایه ای عبارتند از :

• علت احتمالی بیماری من چیست ؟

• چه نوع تست ها و آزمایشاتی مورد نیاز است ؟

• آیا معمولاً کیست های تخمدانی به خودی خود از بین می روند و یا به درمان نیاز خواهم داشت ؟

• آیا بروشور و یا جزوه ی مکتوبی وجود دارد که بتوانم با خود به منزل برده و مطالعه کنم ؟ چه وب سایتی را برای مشاهده پیشنهاد می کنید ؟

• مطمئن شوید که کاملاً تمامی مطالب مطرح شده توسط پزشک را متوجه شده اید. در رابطه با  درخواست تکرار مجدد یک مطلب و یا پرسیدن سوالات بیشتر در جهت فهم کامل آن تردید نکنید .

آنچه باید از پزشک انتظار داشت

پزشک سوالاتی را از شما می پرسد برخی از این سوالات عبارتند از :

• چند وقت یکبار این علایم را تجربه می کنید ؟

• چه مدت است که این علایم را تجربه می کنید ؟

• علائم شما از چه شدتی برخوردار هستند ؟

• آیا علایم تان به سیکل قاعدگی تان بر می گردند ؟

• آیا عاملی را تجربه کرده اید که علایمتان را بهبود دهد ؟

• آیا عاملی علایم شما را تشدید میکند ؟

آزمایشها

معمولاً وجود کیست تخمدان درطول معاینات رحمی مشخص میشود. چنانچه پزشک مشکوک به وجود کیست شود، آزمایشات بیشتری را توصیه  می کند تا نوع آن را تشخیص دهد و نیاز شما به درمان را نیز تعیین کند .

پزشک در جهت رسیدن به یک تشخیص درست، سوالات متعددی رابرای خود مطرح کرده و پاسخ میدهد :

• در رابطه با شکل. آیا شکل کیست غیر نرمال است ؟

• در رابطه با سایز. سایز کیست چقدر است ؟

• در رابطه با ترکیب. آیا کیست با مایع ، مواد جامد و یا مخلوط آن دو پر شده است ؟ کیستهای حاوی مایع، سرطانی نیستند ولی آن دسته از کیست هایی که با مواد جامد و یا مخلوط (هر دو مواد جامد و مایع ) پر شده اند به ارزیابی های بیشتر برای تعیین وجود سرطان نیاز دارند .

• تست بارداری . تست مثبت بارداری نشان دهنده کیست از نوع جسم زرد می باشد یعنی زمانیکه فولیکول پاره شده تخمک خود را رها می کند ، مجدداً بسته شده و با مایع پر می شود و تشکیل کیست جسم زرد را می دهد .

• سونوگرافی رحم و اجزای رحمی . در این فرایندِ بدون درد از دستگاه مبدل (ترانسدیوسر) برای فرستادن و گرفتن امواج صوتی فرکانس بالا (اولتراسوند) استفاده می کنند . این دستگاه می تواند از روی شکم یا درون واژن حرکت داده شود تا تصاویری از رحم و تخمدان ها بر روی یک صفحه ویدیویی ایجاد کند .سپس پزشک به آنالیز و بررسی این تصاویر می پردازد تا وجود کیست را تعیین کرده و محل را مشخص و ترکیب آن را نیز از لحاظ محتوای آن ( مایع ، جامد . یا مخلوط ) تعیین سازد .

• لاپارسکوپی. از لاپاروسکوپ که وسیله ای نورانی و باریک است به منظور مشاهده تخمدان ها و برداشتن کیست تخمدانی استفاده میکنند بدین ترتیب که از طریق برش کوچکی دستگاه را وارد حفره شکمی می کنند .

•  آزمایش خون CA 125. معمولاً سطوح خونی پروتئینی به نام آنتی ژن سرطان125 (CA125)در زنان مبتلابه سرطان تخمدان اندازه گیری می شود. چنانچه فرد کیست های تخمدانی جامد داشته و در معرض ریسک سرطان تخمدان قرار داشته باشد، پزشک سطوح  CA125 در خون را اندازه گیری می کند تا به تعیین سرطانی بودن کیست موجود بپردازد. سطوح افزایش یافته ی CA 125  در بیماری های غیر سرطانی دیگری نیز دیده می شوند ؛ بیماری هایی همچون آندومتریوز ، فیبروم رحمی و بیماری التهابی رحم . 

درمان

درمان بستگی به سن، نوع و سایز کیست  و علائم  فرد دارد. پزشک بسته به شرایط  درمان های زیر را توصیه خواهد کرد .

• مراقبت و پیگیری های منظم. در صورتی که شما در سال های باروری هستید، علائمی ندارید و سونوگرافی نیز نشان دهنده ی کیست کوچک محتوی مایع است می توانید صبر کنید و در 1یا 3 ماه دیگر مجدد آزمایشات خود را تکرار کنید. درواقع پزشک توصیه به انجام سونوگرافی بعد از مداخلات دوره ای می کند تا به بررسی تغییرات در سایز کیست موجود بپردازد . همچنین پیگیری های منظم همراه با انجام سونوگرافی درمان معمولی است که در زنان یائسه مبتلا به کیست های کوچک (با ضخامت کمتر از 2 سانتی متر ) حاوی مایع توصیه می شود .

• قرص های ضدبارداری. پزشک قرص های خوارکی ضد بارداری را به منظور کاهش ریسک تشکیل کیست های جدید در سیکل های قاعدگی بعدی تجویز می کند. از دیگر مزایای قرص های خوراکی ضد بارداری کاهش معنادار ریسک سرطان تخمدان می باشد ، هر چه دریافت قرص های خوراکی ضدبارداری طولانی تر باشد ریسک این سرطان کاهش بیشتری خواهد داشت .

• جراحی.در صورت بزرگی کیست، نبودن از نوع کیست های کارکردی ، رشد و دوام آن به مدت  2یا 3 سیکل قاعدگی، نهایتاً پزشک جراحی را توصیه خواهد کرد . کیست هایی که منجر به درد و علائم شدید می شوند نیز برداشته می شوند .

برخی از کیستها بدون درآوردن تخمدان ها، از طریق فرایندی موسوم به سیستکتومی برداشته می شوند. در برخی موارد نیز پزشک، تخمدان دچار کیست را برمی دارد و تخمدان دیگر که سالم می باشد باقی می ماند ، این  فرایند افورکتومی یا برداشتن یکی از تخمدان ها نامیده می شود. در هر دو فرایند فوق توانایی باروری شما حفظ می شود البته در صورتیکه در سال های باروری خود قرار داشته باشید .درواقع در صورت وجود یکی از تخمدان ها ، همچنان منبعی برای تولید هورمون استروژن وجود دارد .

چنانچه توده کیستی سرطانی تشخیص داده شود، پزشک پیشنهاد هیسترکتومی می دهد تا هر دو تخمدان و رحم فرد برداشته شوند. در بعد از یائسگی ریسک کیست  های جدید تخمدانی و از نوع سرطانی بیشتر می شود، در نتیجه پزشک در صورت وجود توده کیستی در بعد از یائسگی، جراحی را توصیه خواهد کرد . 

پیشگیری

اگرچه راه مشخصی برای پیشگیری از رشد کیست های تخمدانی وجود ندارد ولیکن معاینات منظم رحمی راهی است که به شما در تشخیص هرچه زودتر تغییرات تخمدانی کمک می کند. به علاوه ، نسبت به تغییرات در سیکل قاعدگی خود هوشیار باشید از جمله علائم غیر معمول در دوران قاعدگی که در چند سیکل متوالی ادامه پیدا می کنند . در صورت بروز هر نوع نگرانی در رابطه با مسائل قاعد گی ، حتماً با پزشک خود مشورت نمایید .

رژیم غذایی در کیست تخمدان:

کاهش وزن و بر طرف نمودن چاقی تاثر بسزایی را در بهبود کیست تخمدان دارد. تغذیه سالم نقش مهمی را در کمک به  بهبود کیست تخمدان بازی می نماید و برخی از نکات غذایی مفید در پیشگیری و درمان کیست تخمدان به شرح زیر می باشند:

• افزایش دریافت سبزیجات یکی از اقداماتی است که به درمان کیست تخمدان کمک می کند پس مصرف سبزی و سالاد را در رژیم غذایی روزانه خود قرار دهید.

• غذاهای خاصی هستند که می بایست در بیماری کیست تخمدان از مصرف آنها اجتناب نمود. این غذاهای مضر عبارتند از: غذاهای پرچرب، گوشت های قرمز پرچرب، چربی اشباع، و غذاهایی که محتوای فیبر و سبوس آنها کم است مانند نانهای تهیه شده از آرد سفید تصفیه شده ، برنج و پاستا. سعی کنید از مصرف انواع کربوهیدرات های تصفیه شده از جمله شیرینی جات اعم از کیک و کلوچه و... و کلیه خوراکی هایی که به آنها شکر اضافه شده شامل  انواع شیرینی و آبمیوه های تجاری و انواع نوشیدنی های شیرین اجتناب نمایید. همچنین مصرف غذاهای فر آوری شده و قهوه و الکل نیز ممکن است آثار نامطلوبی بر نظم هورمونهای بدن داشته باشند.

• غذاهایی با نمایه گلایسمی پایین را انتخاب کنید. غذاهای با نمایه گلایسمی بالا حاوی فیبر بیشتری هستند و درمان کیست تخمدان را تسهیل می نمایند.

•  بر روی حجم وعده های غذایی خود کنترل داشته باشید و